حشرات سمی وداروئی وشفا بخش در ایران

Details

Hits: 3440

حشرات سمی وداروئی وشفا بخش در ایران 

 
بسیاری از حشرات وبندپایان ،مار ها وعقرب ها دارای سموم متنوعی هستند که در دوز بالا تر از حد نرمال برای انسان کشنده است وهر کدام در متابولیسم وسوخت وساز بدن انسان تاثیر میگذارند. گیاهان فراونی یافت میشوند که دارای مواد موثر شیمیائی هستند و ما آنها را گیاهان داروئی،گیاهان شفابخش می نامیم .

بسیاری از این گیاهان بسیار سمی هستند ولی از گذشته دور تاکنون بشر با تجربه دریافته که این گیاهان با اندازه ویا دوز مناسب میتواند شفابخش باشند .سموم مار وعقرب هم در پزشکی برای تهیه داروهای قلبی وعروقی کاربرد دارد .بنابراین حشراتی هم وجود دارند که سمی هستند ولی سم انها در دوز مشخص مفید است واطلاق حشرات داروئی ویا شفابخش خالی از مصداق نیست ،شاید باعث تعجب برخی گردد ولی واقعیت دارد .

خداوند متعال در قران کریم سوره نحل میفرماید . وَأَوْحَى رَبُّكَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِي مِنَ الْجِبَالِ بُيُوتًا وَمِنَ الشَّجَرِ وَمِمَّا يَعْرِشُونَ- ثُمَّ كُلِي مِن كُلِّ الثَّمَرَاتِ فَاسْلُكِي سُبُلَ رَبِّكِ ذُلُلًا يَخْرُجُ مِن بُطُونِهَا شَرَابٌ مُّخْتَلِفٌ أَلْوَانُهُ فِيهِ شِفَاء لِلنَّاسِ إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ-

"امرودستور خداوند در زنبور عسل نهادینه شدکه در کوهستان (ومراتع )وبر روی درختان مستقر شوندوجایگاه خود را استوار کنند واز تمامی گل ها(درختان وبوته ها ،ثمر بار دهی است که از گل ها شروع میشود وبه میوه ختم میشود )استفاده کنند و از برنامه ریزی تدوین شده الهی که در ذات آنها بصورت نرم افزاری تعبیه شده پیروی کنند و از درون شکم خود معجون ها بارنگ های مختلف (برحسب استفاده از نوع گیاه) بیرون بدهند که برای مردم شفابخش است واین نشانه ای  است برای کسانیکه در ان تفکر وتعقل مینمایند. این پروسه که خداوند متعال در تمثیلی برای ما بیان فرموده نمونه ای از آیات ونشانه هائی است که در طبیعت به ودیعه گذارده است .

کلیه رفتار زندگی حشرات که خداوند زنبور عسل را برای ما مثل زده است امر ودستور ذات باریتعالی است که در پدیده های طبیعی نهادینه شده. خداوند متعال در این مثل امر به تفکر وتعقل میکنند .مفهوم پنهانی این تمثیل که علمائ آنرا تاویل میگویند در این نکته نهفته که خداوند درطبیعت ودر حشرات از پروسه برچیدن غذای مورد خود از گل ها وگیاهان مختلف وبار آوری آن در شکم، معجون هائی ارائه میدهند که برخی مانند عسل وبرخی مانند سموم در دوز مناسب برای انسان شفابخش است فِيهِ شِفَاء لِلنَّاسِ.

در این مقاله در باره این حشرات که در اطراف ما به فراوانی یافت میشوند می پردازیم .انسان با آگاهی وعلم وتشخیص اثر دهی سموم ودوز و فرمول ونحوه استفاده از آنها میتواند از اثرات آن سود ببرد .از این نظر است که حشرات سمی وسموم آنها در پزشکی حائز اهمیت فراوان است .

با آغاز فصل بهار و رویش علف های مرتعی فعالیت بسیاری از حشرات که هر کدام علاقمندی خاصی به یک نوع علف یا گیاه مرتعی دارند شروع میشود .حشرات که از حالت خواب زمستانی بیرون آمده اند برای تجدید قوا و آغاز فعالیت خود از گیاهان مرتعی بشدت تغذیه و سپس جفت گیری و ادامه فعالیت میدهند. همزمان با رویش علف های مرتعی فراوان در مراتع ، دام ها هنگام چرا با ولع خاصی از آنها تغذیه میکنند.و احتمال تغذیه تعدادی از حشرات که لابلای برگ و ساقه علف ها بسر میبرند میرود. بسیاری از حشرات خطر چندانی برای دام ایجاد نمی کنند ولی تعدادی ازآنها بدلیل دارا بودن سموم بسیار خطرناک در دام ها ایجاد مسمومیت میکنند .

در مواردی که بدلیل شرائط آب و هوائی مساعد و استثنائی و رشد مناسب گیاهان مرتعی ظهور وهجوم این نوع حشرات سمی بر روی یک بوته از حد نصاب بالا تر رود ممکن است باعث مسمومیت دام ها و مرگ ناگهانی آنها گردد. این اتفاق در اروپا و آمریکا روی داده و بدلیل بالا بودن اطلاعات در این موردعلت مرگ تشخیص داده میشود . بعید نیست که این رویداد بکرار در مراتع کشور رخ داده باشد و بدلیل عدم آگاهی لازم در این زمینه دلیل مسمومیت یا مرگ عامل دیگری معرفی شده است دانستن شمه ای در مورد مهمترین گونه های سمی و نوع سم آنها برای کسانی که سرو کار با دام و گیاهان مرتع و علفی دارند حائز اهمیت است بعلاوه اگاهی ما از حشرات سمی اطراف محل زندگی در جنگل ومرتع ودرجه سمیت آنها وچگونگی روند مسمومیت ضروری است .

تحقیقات جامع در این زمینه بندرت بچشم میخورد .نیک بخش زاده وتیرگری در باره گونه های سمی دو خانواده از سوسک های سمی در سال 2012 مقاله علمی در سطح دانشگاه ارائه داده که بسیار ارزشمند است(1 ولی در باره آگاهی دادن به عموم مردم کاری صورت نگرفته است .هدف این سری مقالات آگاهی عمومی است.به حشراتی میپردازم که در کشور ما وجود دارند وعکس های ارائه میگردد که شخصا در مناطق مختلف ایران تصویر برداری کرده ام .

سعی میشود در هر مقاله در این زمینه به معرفی حشرات سمی بپرداریم .ازحشرات سمی ایران در قسمت های نخست این مقاله سوسک های سمی در اطراف ما ومراتع وباغات ودرجه سمیت آنها شرح داده میشود وسپس به سایر بندپایان از جمله عنکوتیان می پردازیم . بسیاری از خانواده سوسک ها وسایر حشرات و لارو آنها دارای گونه های سمی هستند که درجه سمیت آنها و نوع سم با یکدیگر تفاوت دارند .

اطلاق سوسکها به خانواده سخت بالپوشان برای راحتی مردم عادی است . بسیاری سوسری ها را هم سوسک مینامند در حالی که آنها جزئ رده دیگری قرار دارند واطلاق انها به سوسک اشتباه است، .میتوان چنین استنباط کرد سخت بالپوشان نام علمی آنها به فارسی وسوسک ها نام عادی آنها است.

سوسک های خانواده Carabaiidae سوسک های دونده، کفشدوزک ها (Coccinellidae) ،سوسک های روغنی ( Melloidae ) ،سوسک های برگ خوار (Chrysomellidae) سوسک های کوتاه بالان (Staphylinidae) و تعدادی از سوسک های خانواده آبزی وتعدادی از سایر خانواده سوسک ها دارای گونه های سمی هستند . ابتدا از سمی ترین گونه های خانواده سوسک ها مطلب را آغاز میکنیم .

سوسک های خانواده Staphylinidae –کوتاه بالان

گونه های این خانواده که معروف ترین آنها سوسک دراکولا یا بند میباشد حشراتی شکارچی هستند که بر روی شاخه وبرگ گیاهان مرتعی وعلفی وبوته ها بشکار حشرات ریز میپردازند ودر اصل جزئ حشرات بسیار مفید هستند .در مناطق مرطوب وکنار رودخانه ها وبرکه ها به فراوانی یافت میشوند

بالپوش آنها بر خلاف سایر سوسک ها کوتاه است وبال پروازی آنها پس از پرواز جمع وتا میشود وزیر بالپوش کوتاه آنها پنهان میشود .به این خانواده سوسک های بال کوتاه هم میگویند .اندازه آنها متفاوت واز 2 الی حدود 35 میلیمتر در نوسان است. بر اساس تحقیقات علمی در جهان بیشترین گونه های سمی در زیر خانواده Paederinae قراردارند .سوسک ها برخلاف حشرات نیش زن مانند زنبور ها سم آنها در مایعات بدن آنها تعبیه شده که توسط بزاق مانند سوسک معروف دراکولاو یا تراوش از منافذ بسیار ریز در مفاصل آنها به بیرون می آید. مانند سوسک های روغنی وکفشدوزک ها .درجه سمیت آنها متفاوت است

در حالی که بزاق سوسک دراکولا ومایع بدنی سوسک های روغنی بسیار سمی است مایعات بدنی کفشدوزک ها و سوسک های برگ خوار برای انسان بی خطر است .ترشح سموم به خارج ابزار دفاعی سوسک ها بشمار می آید .اطلاع از روند وچگونگی مسمومیت ها ودوز سمی این مایعات برای پشگیری ازخطر احتمالی بسیار موثر است .معمولا چنانچه مایعات بدنی گونه ای از یک خانواده حشرات سمی باشد احتمال سمی بودن سایر گونه های آن خانواده نیز میرود .

سوسک دراکولا گونه ای از جنس Paederus یکی از گونه های زیر خانواده Paederinae است. این گونه ها بیشتر در اطراف برکه ها ورودخانه ها وبر روی گیاهان مرتعی وعلفی وتمشک وحشی در شمال کشورو اطراف شالیزار ها دیده میشوند در استان فارس ومناطق دیگر کشور هم گزارش شده .بر خلاف سایر گونه های این خانواده که از نور آفتاب گریزان هستند گونه های این جنس در روز فعال وشب جذب نور چراغ اطراف میشوند . زمین های مرطوب اطراف برکه ها ورودخانه ها محیط مناسب برای جمع شدن آنها است در مناطق خشکی مانند شهرستان آق قلا وانبار الوم اطراف گرگان گونه های چندی از آنهاهم مشاهده کرده ام واحتمالا به دلیل وجود کانال های اب کشاورزی میباشد .

مایع بدنی آنها دارای سم بسیار خطرناک است که میتواند در دوز 0.001 الی 0.005 میکرو گرم )1 الی 5 نانو گرم در یک میلی لیتر) هم التهابات پوستی بر روی پوست انسان ایجاد کند

(1-عامل مسمومیت دو ملکول آلی Pederin وPseudopederin بافرمول شیمیائ زیر است .(تصاویر 2و1).

این سم در پزشکی از اهمیت بالا بر خودار است وبه عنوان ماده شیمیائی آلی که در این حشرات بروش بیوسنتز با کمک باکتری هائی از نوع Pseudomonas در بدن آنها تهیه میشود دارای مواد موثر برای توقف رشد سلول های سرطانی میباشد و یک داروی بسیار ارزشمند بشمار می آید.که از این حشرات استخراج شده است

(2-برای آشنا شدن با پیچیدگی فرمول شیمیائی پدرین در بدن Paederus که از عجایب خلقت است به فرمول زیر نگاه کنید .

(2S)-N-[(S)-[(2S,4R,6R)-6-[(2S)-2,3-dimethoxypropyl]-4-hydroxy-5,5-dimethyl-2-tetrahydropyranyl]-methoxymethyl]-2-hydroxy-2-[(2R,5R,6R)-2-methoxy-5,6-dimethyl-4-methylene-2-tetrahydropyranyl]acetamide(Wikipedia)

 

 

.

حشره هنگامی که روی پوست بدن انسان راه میرود پوست فورا بدلیل وجود موهای بسیار ظریف در پاها عکس العمل نشان میدهد و شخص نا خود آگاه با دست روی حشره میزند و حشره بلا فاصله بزاق دهان خود را که قطره بسیار کوچکی است ترشح میکند . و بدین طریق روی پوست مالیده میشود .و باعث التهاب شدید و درد میگردد .که پس از حدود 12 روز بشرط آنکه پوست را بحال خود بگذارند التیام پیدا کرده و اثری روی پوست نمیگذارد.اینکه تصور میشود حشره در اثر مالیدن له شده ومایعات بدن آن خارج میشود درست نیست .

بدن حشره سفت ومحکم است.حشره برای رهائی بزاق خود را مرتبا ترشح میکند . درصد سم در بدن این حشرات بر حسب شرایط محیط زیستی ونوع گونه متفاوت است . بین 0.5 الی 2 در صد وزن بدن حشره را تشکیل میدهد .با توجه به دوز سمی بسیار پائین در صورت بلعیدن تعداد اندکی از این حشره میتواند در دام یا انسان مسمومیت شدید ایجاد کند وباعث تاول والتهاب شدید مخاط دستگاه گوارشی و کلیه گردد .

در ایران تا کنون گونه های جنس Paederus حدود 10 و در اروپا 17 گونه شناسائی شده است .ذیلا چند گونه Paederus  معرفی میگرددواز آنجائیکه احتمال سمی بودن مایعات بدنی گونه های زیر خانواده Paederinae وسایر جنس های این خانواده وجود دارد پس از ارائه تصاویر جنس Paederusچند گونه از زیر خانواده وسایر جنس های دیگرکه در جاهای مختلف کشور شخصا تصویر برداری کرده ام جهت آشنائی خوانندگان معرفی میگردد .

 

 

Paederus riparius	Paederus iliensis	Paederus iliensis	Paederus littoralis	Pederus sp
Paederus fuscipes	Paederus riparius	Paederus fuscipes	Pederus schoenherri

 احتمالا سایر گونه های این خانواده هم  دارای سم پدرین میباشند که مورد بررسی قرار نگرفته است وبسیاری از محققین بر این باورند این خصصیه سمی بودن به تمامی جنس های این خانواده برمیگردد.

بنابراین تعدادی از این گونه ها که در مناطق مختلف کشور تصویر برداری شده برای علاقمندان معرقی میگردد .بزرگترین این گونه حدود 22 میلیمتر وکوچکترین آنها حدود 2میلیمتر است که در تصاویر مشاهده میفرمائید .

 

Achenium sp.	Aleochara haematodes	Anotylus inustus	Astenus procerus
Atheta europaea	Bledius tibialis	Domene sp	Drusilla canaliculata
Gabrius appendiculatus-	Gabrius appendiculatus-	Lathrobium elongatum	Lathrobium impressum
Lathrobium pallidipenne	Lathrobium pallidum	Lordithon lunulatus-1	Medon ripicola
Nudobius lentus	Othius myrmecophilus	Oxypoda acuminata	Philonthus atratus
Philonthus coruscus	Philonthus nigrita	Quedius molchinus.	Quedius molchinus
unidentified	unidentified	unidentified	unidentified
unidentified	unidentified	unidentified	Stenus sp
Tachyporus obtusus	Tachyporus obtusus	unidentified

 اسامی گونه ها از طریق مقایسه تصویری گونه های مشابه معرفی شده در کتب ومقالات در اینترنت وکتب شخصی استخراج شده است بنابراین احتمال برخی اشتباهات میرود .انتظار میرود بزرگوارانی که به این اشتباهات احتمالی پی میبرند در رفع اشکالات یاری فرمایند که مزید بر تشکر وامتنان است .

کلیه تصاویر را شخصا گرفته ام ومیتواند سندی باشد از وجود این حشرات در ایران.مقالات بعدی انشائالله در باره سایر خانواده سوسک ها ،مگس ها وسایر وعنکبوت های ایران ادامه می یابد -سید محمد تقوی اهرمی آذر ماه 1394-تهران-ویرایش جدید فروردین 1396

1MR Nikbakhtzadeh, S Tirgari
Dept. of Medical Entomology,School of Public Health and Institute of Public Health Research,
Tehran University of Medical Sciences, P.O.Box 14155-6446,Tehran, Iran.

-2 KONRAD DETTNER-Gifte und Pharmaka aus Insekten Entomologie heute 19 (2007): 3-28
-3 Pederin, From Wikipedia, the free encyclopedia